Okulistyka polska okresu XX lecia międzywojennego

Oko pomimo bardzo złożonej budowy anatomicznej oraz niewielkich rozmiarów wymagających bardzo ostrożnych manipulacji od dawna było obiektem zainteresowań lekarzy – chirurgów i okulistów.

Okres XX – lecia międzywojennego nie ustępował w niczym wcześniejszym okresom w rozwoju badań nad narządem wzroku oraz wykonywaniu zabiegów okulistycznych, a wręcz był okresem wybitnego rozkwitu w zakresie diagnostyki chorób oczu jak i chirurgii okulistycznej. Znaczącym bodźcem do rozwoju okulistyki w tych latach było niewątpliwie zakończenie I wojny światowej, a co za tym idzie poczucie stabilizacji. Zakończenie działań wojennych przyniosło dodatkowo cenne doświadczenia wyniesione z leczenia okulistycznego na froncie. Nie bez znaczenia były też wprowadzone w XIX wynalazki w tym przede wszystkim oftalmoskop (H. Helmoholz – 1851r.). Wprowadzenie oftalmoskopu spowodowało przeobrażenie okulistyki z bardzo wąskiej specjalizacji, w gałąź medycyny ściśle powiązaną z innymi specjalizacjami (obrzęk tarczy n.II, nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca etc). Kolejnym bodźcem do rozwoju przede wszystkim chirurgii okulistycznej było wprowadzenie do okulistyki miejscowego znieczulenia kokainą przez okulistę austriackiego Carla Kollera pod koniec XIX w. Ułatwiło to w głównej mierze usuwanie ciał obcych z rogówki- zarówno przy użyciu igieł jak i magnesu okulistycznego. Ta ostatnia metoda została również rozwinięta pod koniec XIX w.- naukowe podstawy opisał po raz pierwszy w roku 1885 okulista niemiecki Julius Hirszberg. W lokalizacji ciał obcych wewnątrzgałkowych pomogło wprowadzenie do diagnostyki w roku 1895 promieni rentgenowskich. Technikę operacyjną pozwoliło też usprawniać, skonstruowanie w roku 1911 pierwszego mikroskopu operacyjnego na potrzeby okulistyki. Wszystkie powyższe odkrycia spowodowały, że okres XX lecia międzywojennego był dla okulistyki okresem wielkiego rozkwitu.

Konsultacje okulistyczne w Krakowie

zaćma, jaskra, zakrzep żyły siatkówki, otwór w plamce, błona nasiatkówkowa

Również w Polsce w latach 1918-1939 okulistyka rozwijała się w sposób prężny. W kraju od roku 1908 istniało Warszawskie Towarzystwo Okulistyczne, przekształcone w roku 1911 w czasie XI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie w Towarzystwo Okulistów Polskich. Jego kierownictwo powierzono Bolesławowi Wicherkiewiczowi – założycielowi czasopisma „Postęp Okulistyczny”, wydawanego w latach 1899–1914 (wznowionego w roku 1923 jako „Klinika oczna” przez Kazimierza Noiszewskiego). Po odzyskaniu niepodległości Towarzystwo miało początkowo dwa oddziały – Oddział Warszawski (utworzony przez Warszawskie Towarzystwo Okulistyczne) i Oddział Poznański. W roku 1924, na XI Zjeździe Okulistów Polskich we Lwowie, ustanowiono „Klinikę Oczną” jako oficjalny organ PTO. Od XVII Zjazdu Okulistów we Lwowie (1937) w strukturze Towarzystwa znalazły się Oddziały: Krakowski, Lwowski i Wileński. Siedziby Oddziałów pokrywały się z lokacją najprężniej działających w tym okresie ośrodków okulistycznych w Polsce. W ośrodkach tych pracowali najznamienitsi okuliści polscy ówczesnych czasów. Na wysokim poziomie stało w nich leczenie zachowawcze oraz operacyjne.

Z ośrodka warszawskiego wywodził się m.in. Walenty Kamocki (1858-1923) pionier badań nad zmianami cukrzycowymi w tęczówce. Przeprowadził on pierwsze w Polsce badanie na zwyrodnieniem szklistym w spojówkach, wprowadził na polskie oddziały okulistyczne operację przetokową twardówki wg Elliota, wprowadził w Polsce metodę domięśniowego podawania preparatu mlekowego Vistostan w ciężkich zapaleniach tęczówki. Kolejnymi okulistami tego okresu wywodzącymi się i pracującymi w Warszawie byli specjalizujący się w neurookulistyce Jan Lauber (1876-1952) współtwórca nowoczesnej Kliniki Okulistycznej przy Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego oraz twórca nowoczesnej jak na ówczesne czasu metody uzupełniania oczodołu po usunięciu gałki ocznej poprzez wypełnienie autologiczną tkanką tłuszczową, Władysław Melanowski (1888–1974) wieloletni dyrektor Instytutu Oftalmicznego w Warszawie, pracownik naukowy Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, autor kilkuset prac poglądowych, kilkunastu podręczników. Jako jeden z pierwszych w kraju wprowadził pojęcie higieny i profilaktyki okulistycznej oraz ochrony zawodowej wzroku (wstęp do okulistycznej medycyny pracy). Przedstawicielem warszawskiej szkoły okulistyki był również Ignacy Abramowicz (1890-1982). W latach 1918-1922 pracował w warszawskim Instytucie Oftalmicznym. Później przeniósł się do Wilna, gdzie od roku 1936 był kierownikiem Oddziału okulistycznego. Wybitny operator, był autorem akademickiego podręcznika okulistycznego Chirurgia oka w zarysie.

Badania okulistyczne Kraków

Refundowana operacja zaćmy Kraków

Obok Wilna i Warszawy w Polsce istniały jeszcze trzy znaczące ośrodki okulistyczne. W Poznaniu prym wiódł Witold Maciej Kapuściński (1882-1951), profesor Uniwersytetu Poznańskiego przekształconego później w Uniwersytet Medyczny. Fachu okulistycznego uczył się w Klinice Ocznej w Berlinie. W roku 1917 został powołany do niemieckiego wojska i został ordynatorem w szpitalu okulistycznym. Po wybuchu powstania wielkopolskiego objął – będąc w stopniu kapitana – oddział oczny w III Szpitalu Okręgowym Wojska Polskiego. Kierował tym oddziałem do roku 1922 kiedy to przeszedł do rezerwy. Specjalizował się w operacjach zaćmy i jaskry. Był członkiem europejskich i światowych towarzystw okulistycznych. Jego prace były chętnie cytowane na światowych zjazdach okulistycznych. Podobną do prof. Kapuścińskiego rolę tyle, żę w Krakowie pełnił prof. Kazimierz Majewski (1873-1959). Był on współtwórcą PTO. Sprawował stanowiska kierownika Katedry Okulistyki i dyrektora Kliniki Okulistyki UJ. Był współzałożycielem PTO, organizował jego krakowski oddział oraz współtworzył „Klinikę oczną”. W 1918 wraz z Emilem Godlewskim założył Zakład Leczniczo-Wychowawczy dla Dzieci Chorych na jaglicę w Witkowicach- praprzodka dzisiejszego Wojewódzkiego Szpitala Okulistycznego w Krakowie. Dorobek naukowy prof. Majewskiego obejmuje 78 prac publikowanych w czasopismach polskich, niemieckich i francuskich, często cytowanych w piśmiennictwie światowym. Majewski opracował własną metodę rejestracji fotograficznej oczopląsu, opisał oryginalny sposób wykrywania otworów w siatkówce za pomocą diafanoskopii, podał nowe metody operacji rogówki, spojówki, oczodołu i jaskry. W Polsce był jednym z pionierów keratoplastyki.

Ostatnim z wielkich ośrodków okulistycznych okresu międzywojennego w Polsce w był Lwów. Za twórce potęgi lwowskiej okulistyki uważany jest prof. Emmanuel Machek 1852–1930, który był zarazem jednym z największych polskich okulistów tamtego okresu. W latach 1892–1928 był prymariuszem oddziału ocznego lwowskiego Szpitala Powszechnego, powiększył go do 100 łóżek, unowocześnił, zorganizował laboratoria i salę operacyjną. Był przede wszystkim wziętym i pełnym inwencji klinicystą, przeprowadził sam tysiące skomplikowanych operacji. Klinika jego wg statystyk międzynarodowych stała w 1914 r. na czwartym miejscu na świecie (po Berlinie, Amsterdamie i Nowym Jorku) co do ilości i trudności wykonywanych operacji. Wprowadził własną modyfikację cięcia rogówkowego w operacji zaćmy – bez irydektomii. Pierwszy opisał obraz chorobowy półpaśca tęczówki, zwany odtąd w literaturze chorobą Macheka. W sposób istotny ulepszył technikę operacyjną powikłań powiekowych na tle jaglicy (wrastanie rzęs), stosując własną metodę plastyki wolnego brzegu powiekowego. Upowszechnił stosowanie promieni Roentgena do umiejscowienia obcych ciał metalicznych przy ich wydobywaniu z oka i oczodołu, co było szczególnie ważne dla medycyny przemysłowej i wojskowej. Przeprowadził własnym sposobem operację opadnięcia powieki, uzyskując estetyczny wynik. Do oryginalnych pomysłów Macheka należy próba leczenia gruźlicy tęczówki za pomocą wstrzykiwań powietrza do przedniej komory oka. Robił też próby poprawienia wadliwego wzrostu rzęs za pomocą wstrzykiwania parafiny pod skórę powieki. Zmarł przedwcześnie w roku 1930. Schedę po nim przejęło dwóch kolejnych wybitnych okulistów lwowskich, tj. Jerzy Grzędzieliński – (1901-1941) oraz Adam Bednarski (1869–1941). Pierwszy z nich był jednym z najlepiej zapowiadających się okulistów tamtego okresu- wybitny operator, specjalizujący się w szczególności w operacjach odwarstwienia siatkówki. Prof Adam Bednarski natomiast specjalizował się głównie w zabiegach rekonstrukcyjnych po urazach oraz usuwaniem ciał obcych wewnątrzgałkowych. Stworzył on również pierwsze opracowanie poświęcone historii okulistyki polskiej w okresie od XIII do XVIII wieku. Opisał przypadek zaniku girlandowatego naczyniówki i siatkówki, który traktowany był jako jeden z pierwszych tego typu opisów na świecie. Był autorem kilkudziesięciu prac dotyczących w szczególności urazów oka, ciał obcych wewnątrzgałkowych oraz chorób naczyniówki. Obaj zmarli w roku 1941 – Jerzy Grzędzieliński zamordowany w czasie tzw. mordu polskich profesorów lwowskich dokonanego przez Einsatzkommando „Galizien”, Adam Bednarski natomiast zmarł kilka miesięcy przed okresem niemieckich czystek wśród inteligencji lwowskiej.

Zabiegi okulistyczne Kraków

Jak widać okres międzywojenny był dla polskiej okulistyki okresem bujnego rozkwitu. Fakt zakończenia wojny, świeżo odzyskana niepodległość tchnęły w poczynania Polaków dobrego ducha, który objawiał się chęcią ciągłego rozwoju, ulepszania starych i tworzenia nowych technik operacyjnych. Skutkowało to licznymi sukcesami na arenie europejskiej i światowej okulistyki oraz coraz większą liczbą Polaków zasiadających w szeregach światowych towarzystw okulistycznych.

—
Chirurg Okulista Kraków